Odczytanie masek obrzędowych na szerokim tle tradycyjnych religii etnicznych Afryki Zachodniej pozwala zrozumieć ich kluczową rolę w urzeczywistnianiu się zasady materializacji wzniosłych idei religijnych. Maska jest elementem dynamicznym w procesie religijnego kontaktu z istotami nadnaturalnymi, gdyż poprzez nią istoty duchowe wkraczają w przestrzeń ludzką. Konkretność i emocjonalność przeżycia rytuału z udziałem masek wcielających bóstwa i duchy sprawiają, iż religijne myślenie i działanie staje się bardzo intensywne i obecne w samym centrum plemiennego życia. Religijność Afrykanów znajduje w maskach stałą pożywkę, a etyka zyskuje nadnaturalną sankcję.
Wiara w możliwość materializacji bytów niematerialnych stawia maski w szczególnie ważnej roli pośredniczenia między skrajnymi biegunami rzeczywistości. Postacie-maski uczestnicząc w rytuałach znajdują się pomiędzy kulturą i naturą czyli na przykład pomiędzy cywilizowanym światem wioski a dziką sferą buszu. Ich zadaniem jest pośredniczenie między tym, co ludzkie a tym, co nadnaturalne, między życiem a śmiercią, między stanem wtajemniczenia inicjowanych i stanem nieświadomości dziecięcej. Duchy masek jako swoiste media znajdują się w przestrzeniach granicznych, uczestnicząc we właściwościach jednej lub obu przeciwstawnych rzeczywistości.
Postać-maska jest reprezentantem niewidzialnych bóstw. Będąc dotykalnym tworem ludzkich rąk i wyobraźni, nie jest ani czystym bóstwem ani realnym człowiekiem. Reprezentuje dzikie i nieprzewidywalne siły, lecz ukazuje się na placu wioski i właściwie ma cechy przewidywalne. Jest to sytuacja trudna do pogodzenia z myśleniem logicznym Zachodu. Paradoks ten najlepiej wydaje się ilustrować definicja, jaką postać-maska mogłaby określić samą siebie: „nie jestem sobą”.
Postacie-maski w roli pośredników mają za zadanie tworzenie pomostów pomiędzy przeciwieństwami, czyniąc z nich kosmiczną i duchową jedność. Dobrym przykładem mogą być maski przodków. Wprowadzają one w rzeczywistość żywych „wcieloną śmierć”, wiążąc te światy i pokazując ich jedność. Kraina śmierci jawi się dzięki nim jako przedłużenie ziemskiej egzystencji. Przodkowie pomagają żywym w zakresie troski o płodność pól i pomyślność członków rodziny. Gdy powracają jako postacie-maski, ujawnia się komplementarna integralność obu światów.
Ks. dr Krzysztof Niedałtowski